(Του αείμν. Καθηγητή της Νομικής του Παν/μίου Αθηνών Α.Ν. Τσιριντάνη)
Παρουσίαση από Α.Χ. Φράγκο
Λίγες μόνο λέξεις – γιατί το θέμα είναι τεράστιο – για την κοινωνική δικαιοσύνη, όχι για την έρευνά του, αλλά για την τοποθέτησή του στα πλαίσια αυτής της έρευνας. Η κοινωνική δικαιοσύνη, ανάγεται συγκεκριμένα στην αναλογία ανάμεσα αφ΄ενός στη συμμετοχή στη παραγωγή των οικονομικών αγαθών, και αφ΄ετέρου στη κατανομή των οικονομικών αγαθών.
Η κοινωνική δικαιοσύνη, είναι πρόσταγμα και της γης και του Ουρανού. Χωρίς την επιδίωξή της, δεν είναι δυνατόν να νοηθεί γνήσια προσπάθεια για τη διαμόρφωση της ανθρώπινης προσωπικότητας. Αλλά η επιδίωξη αυτή πρέπει να είναι ειλικρινής. Όχι «για να χτυπήσωμε τους κομμουνιστές», αλλά για να είμαστε πραγματικά άνθρωποι. Βέβαια, όπου απλώνεται η κοινωνική δικαιοσύνη φεύγει η επικίνδυνη απαθλίωση, που σύμφωνα με τον μαρξισμό είναι το βάθρο της κομμουνιστικής εξόρμησης. Αυτό όμως είναι απλή συνέπεια, δεν είναι αφετηρία. Η αφετηρία θα είναι η συναίσθηση, ότι για να είμαστε πραγματικά άνθρωποι, δεν πρέπει να τρώμε ήσυχοι το ψωμί μας, ούτε να κοιμώμαστε ήσυχοι, εφ΄όσον δεν υπάρχει η κοινωνική δικαιοσύνη.
Όχι, λοιπόν, ο φόβος του κομμουνισμού, αλλά η αλύγιστη προσταγή της συνείδησης, θα είναι η δύναμη που θα κάνει ώστε όλοι μας, χωρίς καμμιά εξαίρεση, να αρχίσωμε τον ιερό, τον πραγματικά θείο αλλά και γνήσια ανθρώπινο και ρεαλιστικό αγώνα, για να έρθει επί τέλους πάνω στη γη η κοινωνική δικαιοσύνη.
Αυτό σημαίνει, ότι η κοινωνική δικαιοσύνη αποτελεί περιεχόμενο δεοντολογικής εντολής, όπως άλλωστε κάθε δικαιοσύνη, και όχι καρπό ή μέσο για την πρόληψη της πάλης των τάξεων. Η πάλη των τάξεων δεν είναι απονομή δικαιοσύνης. Είναι αποτέλεσμα του υλισμού. Και ο υλισμός δεν έχει χώρο για την δικαιοσύνη. Από αυτό προκύπτει, ότι η πάλη των τάξεων είναι μια μορφή αυτοδικίας. Εκείνος που παλεύει για τα δικαιώματά του, χρησιμοποιεί ίσως δικαίωμα, αλλά δεν απονέμει δικαιοσύνη. Επί πλέον, η δικαιοσύνη της πάλης των τάξεων, απονέμεται μόνο σ΄εκείνους που μπορούν να παλαίουν. Πολλοί, όμως, δεν μπορούν να παλαίουν. Και το θέμα είναι να προστατευθούν κυρίως εκείνοι που δεν μπορούν να παλαίουν!
Ακόμη περισσότερο. Σε μια κοινωνική δικαιοσύνη που θεμελιώνεται σε τέτοιες βάσεις, δεν έχει θέση ο χαρακτηρισμός του Μάρξ για «κουρελοπρολεταριάτο». Η κοινωνική δικαιοσύνη πρέπει να περιλαμβάνει και το «κουρελοπρολεταριάτο», γιατί και αυτό αποτελείται από ανθρώπους, από ανθρώπινες προσωπικότητες που είναι σεβαστές. Και ο αλήτης ακόμη είναι σεβαστή προσωπικότητα, όπως και κάθε άλλος άνθρωπος. Η μεταχείριση μπορεί να είναι διαφορετική, και βέβαια πρέπει να είναι διαφορετική. Ο σεβασμός όμως είναι ο ίδιος. Γιατί, η διαφορά της μεταχείρισης είναι διαφορά στις εκδηλώσεις του ίδιου σεβασμού προς την ανθρώπινη προσωπικότητα.
Ενώ το αίτημα της κοινωνικής δικαιοσύνης είναι καθολικό, ως μέσο για την επικράτησή της, προβάλλει μόνον η πάλη. Αλλά πάλη και δικαιοσύνη είναι έννοιες αντίθετες. Η δικαιοσύνη απονέμεται από εκείνον που δεν παλαίει για τον εαυτό του. Παλαίοντας για τον εαυτό του, δεν απονέμει δικαιοσύνη. Στην καλύτερη περίπτωση παίρνει το δίκιο του. Πώς λοιπόν η κοινωνική δικαιοσύνη θα είναι όχι συνέπεια της πάλης, αλλά θα είναι ένα αίτημα που θα έχει τη θέση του μέσα στη διαμόρφωση των συγχρόνων καιρών; Αυτό είναι ένα πρόβλημα που για την επιτυχή του αντιμετώπιση οδηγός θα είναι όσα αναφέραμε στο κεφάλαιο για την κοινωνικότητα.
Και, συμπερασματικά, καιρός είναι να μάθωμε, ότι δικαιοσύνη είναι κάτι παραπάνω από το Ρωμαϊκό Δίκαιο, δηλαδή από την υπεράσπιση ατομικών συμφερόντων. Και να μάθωμε ότι είναι κάτι που ανάγεται στη δίκαιη και επί τη βάσει της ιδέας του Δικαίου (όχι επί τη βάσει της δύναμης, ούτε της δύναμης του εργάτη), ρύθμισης των σχέσεων μεταξύ παραγωγής αφ΄ενός και κατανάλωσης αφ΄ετέρου των οικονομικών αγαθών.
Αντίστοιχα, είναι και η αντιμετώπιση του θέματος αυτού αν λάβωμε υπ΄όψη ότι ήδη έχομε βαδίσει από τη γεωργική οικονομία και τη βιομηχανική οικονομία, στην οικονομία που επικρατεί η παροχή υπηρεσιών. Η εξέλιξη αυτή κάνει απηρχαιωμένα τα σχήματα του ιστορικού υλισμού και, επομένως, του μαρξιστικού τρόπου για την αντιμετώπιση της κοινωνικής δικαιοσύνης και, βέβαια, πολύ περισσότερο, απηρχαιωμένα είναι τα σχήματα του - όπως ονομάσθηκε – ουτοπιστικού σοσιαλισμού, που υπήρξε πριν από τον μαρξικό σοσιαλισμό.
Και ενώ δεν έχομε έτοιμα σχήματα για την, στη συνέχεια, διάρθρωση της κοινωνίας με κοινωνική δικαιοσύνη, έχομε όμως τη μέθοδο. Εκείνος που θα δεχθεί αυτά που είπαμε εδώ, αυτός θα τα δεχθεί κατ΄ανάγκη και ως δημιουργό της κοινωνικής δικαιοσύνης, για να γίνει ως σχήμα πρώτον, ως πραγματικότητα κατόπιν, η κοινωνική δικαιοσύνη, και εκεί πλέον όπου δεν είναι θέμα των κλασσικών συντελεστών της παραγωγής – (γη, κεφάλαιο και εργασία) – αλλά είναι θέμα κατανομής των οικονομικών αγαθών και των καθ΄όλου ανέσεων του βίου μεταξύ των ανθρώπων, όλων των συνανθρώπων μας, ακόμη και εκείνων που δεν παράγουν. Ακόμη και εκείνων που είτε άλλοτε παρήγαγαν, είτε δεν παράγουν καθόλου.
Δεν ημπορεί δε να υπάρχει το «κουρελοπρολεταριάτο» του Μάρξ. Ή θα αρνηθούμε από έναν άνθρωπο το δικαίωμα να ζει ή θα του δώσωμε πλέον την δυνατότητα να ζει με κάθε άνεση, και μάλιστα στην άνεση εκείνη που μπορεί να προσφέρει το εκάστοτε επίπεδο του τεχνικού πολιτισμού και του υλικού πολιτισμού.
Μέσα σ΄αυτή την κοινωνική δικαιοσύνη δεν περιλαμβάνεται μόνο ο μισθός, αλλά και η όλη συμμετοχή στα αγαθά του πολιτισμού, όσο αυτά θα υπάρχουν στο ανθρώπινο γένος.
(Βλ. και «Εμπρός εις την κρίσιμον καμπήν. Ένα μήνυμα», σελ. 4 επ. «Εκδόσεις Συζήτησις»).
