(Περίληψη εισήγησης του αειμν. Καθηγ. Α.Ν. Τσιριντάνη)
Παρουσίαση περίληψης από Α.Χ. Φράγκον
Είναι κοινή διαπίστωση ότι στην εποχή μας έπαθε ολική έκλειψη η ειλικρίνεια από τη ζωή μας. Το φαινόμενο αυτό θέλει βέβαια έρευνα, γιατί οι συνέπειές του στην ατομική αλλά και στην κοινωνική ζωή είναι σοβαρές και επικίνδυνες. Ιδιαίτερα όμως οι συνέπειες αυτές αφορούν τη νέα γενεά που όταν ανατρέφεται μέσα σε κλίμα έλλειψης ειλικρίνειας, και αυτή θα ακολουθήσει αυτή την επικίνδυνη πορεία.
Το θέμα αυτό το τόσο σοβαρό θέλει έρευνα. Και για την έρευνα αυτή θα καταφύγωμε σε μια σχετική ομιλία του αείμνηστου διαπρεπή καθηγητή της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και χαρισματικού πνευματικού ηγέτη Αλέξανδρου Ν. Τσιριντάνη. Ας θυμηθούμε ότι η ειλικρίνεια άλλωστε είναι το δεύτερο από τα τέσσερα χαρακτηριστικά που χαρακτηρίζουν τον σωστό και άρτιο άνθρωπο όπως επανειλημμένα είχε επισημάνει ο αείμνηστος καθηγητής.
Θα παρουσιάσωμε λοιπόν, περιληπτικά και διαγραμματικά τις σοφές απόψεις του, που είχε διατυπώσει σε σχετική του ομιλία σε κύκλο επιστημόνων, που τις χαρακτηρίζει η αντικειμενικότητα και η σπάνια εμβάθυνση για σχετικά πνευματικά θέματα, μεταγλωττισμένα στη δημοτική.
Να λοιπόν πως ο καθηγητής Τσιριντάνης εξετάζει το θέμα που μας απασχολεί:
Πρέπει, κάποτε, από τη θεωρητική ανάπτυξη να προχωρήσωμε στην εφαρμογή. Και για να προχωρήσωμε πρέπει να ξεκινήσωμε.
Και το ξεκίνημα θα είναι μία μάχη. Τη μάχη αυτή θα την δώσωμε όλοι μας, όλη η κοινωνία, τολμούμε να πούμε το όλο Έθνος. Δεν είναι μάχη με εξωτερικούς εχθρούς. Είναι εσωτερική μάχη και αναφέρεται στην ψυχική υγεία μας. Μοιάζει κάπως με τη μάχη της υγείας, που έδινε μέσα του, στον σωματικό οργανισμό του ο Μέγας Ναπολέων, όταν έστηνε το τρόπαιο του Άουστερλιτς.
Και η μάχη αυτή είναι η μάχη της ε ι λ ι κ ρ ί ν ε ι α ς.
Αντικειμενικός σκοπός της είναι: να μάθουμε όλοι οι Έλληνες και ιδίως όσοι με οιονδήποτε τρόπο έχουν κάποια ξεχωριστή επίδραση στη διαμόρφωση της εθνικής μας ζωής, ν α β λ έπ ο υ ν τ η ν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α μ ε μ ά τ ι ε λ ε ύ θ ε ρ ο ό π ω ς ε ί ν α ι κ α ι ν α τ η ν π α ρ ο υ σ ι ά ζ ο υ ν σ τ ο υ ς ά λ λ ο υ ς μ ε χ ε ί λ η ε ι λ ι κ ρ ι ν ή, ό π ω ς τ η ν β λ έ π ο υ ν. Να πλανώνται, έστω, αφού το πλανάσθαι είναι ανθρώπινο. Αλλά να μη λένε ψέματα. Ούτε από τις αγιώτερες προθέσεις. Ούτε για λόγους ανώτερης δήθεν σκοπιμότητας. Μία μόνο σκοπιμότητα υπάρχει: το «γνώσεσθε την αλήθειαν και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς».
……………………………………………………………………………………………………
Δυο παράγοντες οδηγούν στο να παραμερισθεί η ειλικρίνεια: ο φόβος και η κόπωση. Ο φόβος μήπως βλάψει, όχι κατ΄ανάγκην εμάς τους ίδιους, μήπως βλάψει το σύνολο, «τον λαό» το να πούμε την αλήθεια. Και η κόπωση… μα στο κάτω-κάτω, ειλικρίνεια σημαίνει να πηγαίνεις αντίθετα στο ρεύμα. Και αυτό – πώς το θέλετε – είναι κουραστικό. Φυσικό και ανθρώπινο είναι, αυτή η προς την αντίθετη κατεύθυνση πορεία να κουράζει στο τέλος και να συνθηκολογούμε με την σκοπιμότητα, η δε προς αυτή συμφιλίωση είναι βολική για τον σημερινό κουρασμένο άνθρωπο!
……………………………………………………………………………………………………
Με απλούστερα και ειλικρινέστερα λόγια, έρχεται ο συμβατικός σεβασμός προς τις αξίες που μας απεθησαύρισαν οι πατέρες μας στο παρελθόν και που μας είναι χρησιμώτατες για το παρόν, έρχεται ο σεβασμός αυτός ως «ερζάτς» της πίστεως. Λύση βολική. Η οποία, όμως, έχει ένα μειονέκτημα: ότι δεν φέρνει καρπούς «δια το μη έχειν ικμάδα», ότι ξεραίνεται. Και όχι μόνο αυτό, αλλά και αυτός ο πιστός στο τέλος τα χάνει και δεν ξέρει αν είναι ή όχι πιστός, αν πιστεύει σε κάτι το α λ η θ ι ν ό ή ακολουθεί κάτι το σκόπιμο. Γιατί από την σκοπιμότητα ως τον … Max Nordau, έως το «κατά συνθήκην ψεύδος» δεν είναι μεγάλη η απόσταση. Γέφυρα είναι η θεωρία του «μύθου». Η χριστιανική πίστη γίνεται «μύθος». Μύθος, βέβαια, όχι με την έννοια ότι είναι ψέμα… ούτε, όμως, φυσικά, με την έννοια ότι πρόκειται για πρόταση που την δέχομαι ως αντικειμενικά αληθινή. Μύθος, που σαν να στέκει, πέραν από το αληθινό και το ψεύτικο και μας επιβάλλεται με την αίγλη του και όχι με την αλήθεια του. Ναι, αλλά… εκεί στην Ρώμη υπάρχει το Κολοσσαίο, που το έδαφός του είναι, σήμερα ακόμη, ανάμικτο με αίμα μαρτύρων. Οι μάρτυρες αυτοί δεν εθυσιάσθηκαν για ένα «μύθο», γιατί «μύθο» διέθεταν ήδη, τον «μύθο» των πατέρων τους. Αλλά τον μύθο αυτόν τον απαρνήθηκαν για να θυσιασθούν για κάτι που το ε π ί σ τ ε υ α ν ω ς α λ ή θ ε ι α. Η κατά συνθήκην παραδοχή του «μύθου» εμπνέει κατά συνθήκην εξωτερικές εκδηλώσεις, σε θυσία, όμως, δεν εμπνέει.
…………………………………………………………………………………………………..
Αλλά και η π ο λ ι τ ι κ ή μ α ς τ ο π ο θ έ τ η σ η έχει ανάγκη από ειλικρίνεια. Και αναφερόμαστε εδώ όχι μόνο στην πολιτική στρατηγική των κομμάτων, αλλά και στην πολιτική νοοτροπία του όλου λαού.
Αλλ΄υπάρχει και η άλλη κατεύθυνση προς την οποία εκδηλώνεται η πολιτική αυτή ανειλικρίνεια. Είναι η συνοδοιπορεία.
…………………………………………………………………………………………………..
Αλλά συνοδοιπορεία είναι η ανειλικρίνεια ως πολιτικός προσανατολισμός. Ο συνοδοιπόρος κερδοσκοπεί ακριβώς πάνω στην ανειλικρίνειά του.
……………………………………………………………………………………………………
Έχει πέσει η στάθμη της ειλικρίνειας στις ημέρες μας. Αυτό είναι η αρρώστεια της εποχής μας. Όχι μόνο της εποχής μας, βέβαια. Στην κυκλοθυμική ιστορική πορεία των λαών εμφανίζεται κάθε τόσο η κόπωση. Η ειλικρίνεια ως παλληκαρίσια και αγωνιστική αντιμετώπιση της ζωής, κουράζει και οι άνθρωποι καταφεύγουν στην βολική ανειλικρίνεια. Και η εποχή μας είναι εποχή τέτοιας κόπωσης. Εποχή, ανειλικρίνειας.
Είδαμε, προηγουμένως, συμπτώματα της ανειλικρίνειας που μας δέρνει. Αλλά το κακό είναι γενικώτερο, αποτελεί τοξίνη που υπονομεύει τον όλο μας οργανισμό και ως ατόμων και ως κοινωνίας. Τα συμβατικά, περί των οποίων έγινε ήδη λόγος, τα κατά συνθήκην, τα μεγαλόστομα αλλά ψεύτικα, μας εξοικειώνουν με την ανειλικρίνεια, μας παραλύουν την αγωνιστική διάθεση, μας συμβιβάζουν με τη δειλία και τον τομαρισμό και μας εμποδίζουν να αντιμετωπίσωμε την πραγματικότητα ό π ω ς π ρ α γ μ α τ ι κ ά ε ί ν α ι, ώστε να την διαμορφώσωμε, κατά το δυνατόν τουλάχιστον, την πραγματικότητα όπως πρέπει να είναι.
Και αυτής της τοξινώσεως πρώτη εκδήλωση αποτελεί μια νοοτροπία που είναι μια συμμόρφωση προς «ό,τι κάνει όλος ο κόσμος» και στο βάθος αδιαφορία για κάθε τι που δεν αφορά στο «εγώ» μας. Είναι μία σύνθεση δειλίας και ευκολίας, που κάνει αδύνατη την ειλικρινή, άρα την αγωνιστική και ηρωϊκή, ακόμη, αντιμετώπιση της ζωής. Και πριν από όλα κάνει αδύνατη την απερίφραστη, την τίμια ομολογία των «κακώς κειμένων» στην ατομική μας συγκρότηση και στην κοινωνική μας συμβίωση. Είναι, ακόμη, η νοοτροπία αυτή, και εναντίον κάθε προόδου, αφού δεν έχει την ειλικρίνεια και την εντιμότητα να ομολογήσει ειλικρινά την ανάγκη καμμίας βελτίωσης που θα φέρει η πρόοδος. Η ανειλικρινής νοοτροπία είναι, συνεπώς, ουσιωδώς αντι-προοδευτική.
Εν τω μεταξύ η ζωή κυλάει. Τα περασμένα είναι περασμένα. Νέα σχήματα διαδέχονται τα παλιά. Αλλά αυτή η διαδοχή γίνεται, πλέον χωρίς να υπάρχει δύναμη του πνεύματος, (πώς να υπάρξει δύναμη του πνεύματος, όπου δεν υπάρχει ειλικρίνεια;) Χωρίς καθοδήγηση, χωρίς την πιστή, την γεμάτη ένθεο ζήλο έμπνευση πνευματική πρωτοπόρο ηγεσία, σαν να έρχεται αυτόματη. Είναι αλλαγή χωρίς να είναι ανέβασμα. Συνεπώς, πρόοδος με την έννοια ότι θα είναι το νεώτερο και αξιολογικά ανώτερο, πρόοδος του πνευματικού πολιτισμού, δεν γίνεται.
Μαζί με αυτό, η ανειλικρίνεια που μας δέρνει εμφανίζει και κάτι άλλο, χαρακτηριστικό του σύγχρονου ανθρώπου: τους ελιγμούς. Η κίνηση αυτή είναι η με τέχνη προσπέλαση εκείνου που κατέχει την δύναμη, του ι σ χ υ ρ ο ύ. Το να τα έχωμε καλά με τον ισχυρό είναι το μοναδικό σημείο προσανατολισμού. Ο ισχυρός έχει πάντοτε δίκαιο. Με αυτό το βασικό δόγμα ενεργούμε. Αν, τώρα αυτό δεν είναι αλήθεια… τόσο το χειρότερο για την αλήθεια! Η δύναμη είναι απόδειξη. Η βασίλισσα των αποδείξεων.
……………………………………………………………………………………………………
Και το χειρότερο ακόμη είναι η διαφθορά της δικής μας συνείδησης, που γίνεται με αυτόν τον τρόπο. Η περιστροφή με δουλοφροσύνη γύρω από τον ισχυρό είναι δειλία που θέλει να εμφανίζεται ως πεποίθηση. Για να δικαιολογήσωμε τη συμπεριφορά μας, ψευδόμαστε και απέναντι στον εαυτό μας. Προσπαθούμε και τον εαυτό μας, ακόμη, να πείσωμε, ότι τάχα η φωνή του ισχυρού εκφράζει και τη δική μας σκέψη. Και σ΄αυτή ακόμη τη δειλία μας είμαστε ανειλικρινείς!
……………………………………………………………………………………………………
Δεν πρέπει να νομισθεί, όμως, ότι αυτός ο ισχυρός, που απέναντί του φερόμαστε τόσο δουλικά, τουλάχιστον με την, αντίθετη προς τις πεποιθήσεις μας, σιωπή και συνεργό ανοχή, ότι αυτός ο ισχυρός είναι κατ΄ανάγκην ένας ωρισμένος άνθρωπος, ένας τύραννος. Ίσα-ίσα, ο ονομαζόμενος ως τύραννος είναι ο λιγώτερο τύραννος. Η κοινωνία μας είναι γεμάτη από τυραννίδες, που δεν τολμούμε καν ούτε μέσα μας να τις αναφέρωμε ως τυραννίδες, γιατί ασκούν την τυραννική τους πίεση στο άκουσμα ακριβώς της ελευθερίας. Είναι οι προνομιούχοι. Η Ρώμη είχε και το ρωμαϊκό δίκαιο, ανεγνώριζε τους «ισχυρούς», τους potentiores.
Πόσο ειλικρινέστερο ήταν αυτό, από την «ενώπιον του νόμου ισότητα» που επαγγέλλονται τα σύγχρονα συντάγματα!
…………………………………………………………………………………………………..
Και φθάνωμε έτσι στο κορύφωμα: Ο μεγαλύτερος «ισχυρός» μπροστά στον οποίο η παρρησία εκμηδενίζεται και εξαφανίζεται κάθε ίχνος ειλικρίνειας, δεν είναι καν οι συγκεκριμένοι «προνομιούχοι». Είναι το ανώνυμο πλήθος, είναι το απρόσωπο ρεύμα. Αρμόδιοι και Αριστογείτονες κατά των μεμονωμένων τυράννων εμφανίζονται πότε-πότε. Κατά του ρεύματος, όμως; Κατά της μάζας; Βλέπετε η μάζα είναι ο «δήμος». Και αυτονόητη εκδήλωση της δημοκρατίας φαίνεται η δημαγωγία, μολονότι η δεύτερη έχει προς την πρώτη τον λόγο που έχει η δεισιδαιμονία προς την πίστη.
……………………………………………………………………………………………………
Η σημερινή κρυπτοδημαγωγία αποτελεί το ψέμα ως οδηγό στην κοινωνική μας πορεία. Η σύγχρονη νοοτροπία γίνεται νοοτροπία δουλόφρονης συμμόρφωσης με το ρεύμα. Οδηγός του καθενός μας είναι «ό,τι κάνουν όλοι». Και αυτό, φυσικά, με δαπάνη της συνείδησης. Η φορά του ρεύματος αντικαθιστά τη φωνή της συνείδησης. Και το χειρότερο από όλα: δεν έχομε καν την ειλικρίνεια να ομολογήσωμε, έστω και στον εαυτό μας μόνο, ότι δεν είμαστε ειλικρινείς! Προσπαθούμε να ξεγελάσωμε ακόμη και τον εαυτό μας. Να τον πείσωμε ότι πραγματικά και ενσυνείδητα είμαστε σύμφωνοι με το ρεύμα, που μας παρασύρει, όπου αυτό θέλει.
Αλλά υπάρχουν και οι ηπιώτερες, αλλ΄όχι λιγώτερο χαρακτηριστικές εκδηλώσεις. Μία από αυτές είναι η κυριαρχία του «βερμπαλισμού» των λόγων που δεν έχουν περιεχόμενο. «Λόγια, λόγια, λόγια!». Αυτή η χλευαστική σαιξπηρική έκφραση ταιριάζει στην εποχή μας πέρα για πέρα. Επιστήμονες και λογοτέχνες, πολιτικοί και δάσκαλοι του λαού, αραδιάζουν λόγια επάνω στα λόγια, ομορφοκομμένα πολλές φορές, χωρίς περιεχόμενο όμως, λόγια ψεύτικα. Τα διαβάζεις ή τα ακούς και νομίζεις ότι σ΄ έχουν καλέσει σε τραπέζι όπου αντί φαγητού, σου προσφέρουν μόνο όμορφα άδεια σερβίτσια.
Το φαινόμενο του βερμπαλισμού είναι φανερό στη λογοτεχνία κυρίως, ειδικώτερα ακόμη στην σύγχρονη ποίηση. Σε περασμένες γενεές η ποίηση ήταν το νεύρο της λαϊκής ψυχής. Ο ποιητής ήταν ηγέτης. Σήμερα ο ποιητής (μιλάμε, φυσικά, για την συνηθισμένη τυπική περίπτωση χωρίς να παραγνωρίζωμε την ύπαρξη φωτεινών εξαιρέσεων) όχι μόνον δεν είναι, αλλ΄ούτε σκέπτεται καν ότι θα έπρεπε να είναι ηγέτης. Δεν αναλαμβάνει ευθύνες ηγετικές και παρηγορείται με την ιδέα, ότι τάχα γράφει μόνο για τους λίγους, όπως άλλως τε, και ο πεζογράφος. Στην πραγματικότητα όμως ο ακαταλαβίστικος λογοτέχνης δεν γράφει για τους λίγους και δεν λέει την αλήθεια όταν βεβαιώνει το αντίθετο.
Για τους πολλούς γράφει. Αλλά φρονεί ότι σήμερα, όπως καταντήσαμε, ακριβώς για να κερδίσει τους πολλούς, ο λογοτέχνης πρέπει να είναι ακαταλαβίστικος!
……………………………………………………………………………………………………
Και αυτός ο «βερμπαλισμός» είναι, επί τέλους, ο αθωότερος. Γιατί υπάρχει και ο βερμπαλισμός των μεγάλων λόγων επί μεγάλων, μεγίστων θεμάτων, λόγων που το βλέπεις ότι δεν έχουν κάλυμμα την πεποίθηση, αλλ΄ότι λέγονται απλώς κατά συνθήκην.
……………………………………………………………………………………………………
Η πανάκεια, το φάρμακο που θα θεραπεύσει κάθε είδους αρρώστεια ψυχής και σώματος, είναι χίμαιρα. Δεν υπάρχει τέτοιο φάρμακο. Και όμως παρ΄όλον τούτο θα διακινδυνεύσωμε να προτείνωμε εμείς την πανάκεια για την σημερινή νοσηρότητα στον πολιτισμό μας: Ό λ α τ α δ ε ι ν ά π ο υ μ α ς δ έ ρ ν ο υ ν θ α μ π ο ρ ο ύ σ α ν να υ π ε ρ ν ι κ η θ ο ύ ν ε ά ν ό λ οι α π ο φ α σ ί ζ α μ ε να μ ι λ ά μ ε ό π ω ς σ κ ε π τ ό μ α σ τ ε.
Και αυτή η πανάκεια θα ήταν δραστική κυριολεκτικά θαυματουργική και αν ακόμη αυτά που σκεπτόμαστε δεν θα ήσαν ορθά. Όχι η εσφαλμένη γνώμη, αλλ΄η ανειλικρίνεια είναι το μεγάλο κακό. Η πλάνη είναι κάτι το ανθρώπινο. Είναι ο πρόλογος της ορθοφροσύνης, στα θέματα όπου η εύρεση της αλήθειας είναι καρπός της έρευνας. Η έρευνα είναι πορεία δια μέσου της πλάνης. Αλλ΄εάν ο λόγος μας αντιστοιχεί στη σκέψη μας, η σκέψη θα γίνεται αντικείμενο ελέγχου και από τον εαυτό μας και από τους άλλους. Και η σκέψη που διατυπώνεται ειλικρινά και ελέγχεται με ευθύτητα, έστω και εσφαλμένη, θα αποτελεί βήμα στην πορεία προς την αλήθεια.
Γνωρίζομε πόσο δύσκολο είναι να λέει κανείς την αλήθεια. Πάνω σ΄αυτό είμαστε όλοι σύμφωνοι. Αλλά πρέπει να συμφωνήσωμε και στο άλλο: είναι δύσκολο να λες την αλήθεια, αλλ΄είναι άσκοπο να λές το ψέμα. Και όσο μεγαλύτερο και υψηλότερο είναι το θέμα για το οποίο πρόκειται, τόσο το ψέμα είναι πλησιέστερο στην ανοησία. Η ιδέα, ότι θα μπορείς να μιλάς υποκριτικά, χωρίς ο άλλος να το καταλαβαίνει, η ιδέα αυτή είναι λαθεμένη σε όλο τον κόσμο και σε όλες τις εποχές, μάλιστα δε στην ελληνική γη και σ΄αυτούς τους καιρούς με τους «ψημένους» ανθρώπους. Ο άλλος σε καταλαβαίνει πότε αυτά που λες τα πιστεύεις πραγματικά και πότε μιλάς απλώς «κατά συνθήκην». Ούτε κρύβωνται «των καρδιών οι διαλογισμοί». Μπορείτε από τον συνάνθρωπό σας να κρύψετε όλο τον ψυχικό σας κόσμο. Ένα δεν μπορείτε να του κρύψετε: την απόκρυψη! Είναι λοιπόν, ματαιοπονία η προσπάθεια για την συγκάλυψη της αλήθειας και αν ποτέ η προσπάθεια αυτή φαίνεται να πετυχαίνει, και αυτό είναι εμπαιγμός, εκ μέρους εκείνου τον οποίον προσπαθείτε να εμπαίξετε, και ο οποίος υποκρίνεται (και απέναντι του εαυτού του, ακόμη, ενδεχομένως), ότι, κατά το κοινά λεγόμενο, «τα έχαψε» αυτά. Και κατόπιν, όταν επάνω σ΄αυτόν τον αμοιβαίο εμπαιγμό οικοδομήσωμε, θυμώμαστε αργά πλέον, την εικόνα που ο Θεάνθρωπος στην επί του όρους ομιλία εχρησιμοποίησε: «και κατέβη η βροχή και ήλθον οι ποταμοί και έπνευσαν οι άνεμοι και προσέκρουσαν τη οικία εκείνη και έπεσε. Και ήν η πτώσις αυτής μεγάλη».
Και μη μου πήτε ότι δεν φοβάστε μια τέτοια «μεγάλη πτώση» γιατί δεν φοβάσθε ότι θα έρθει η θύελλα που γκρεμίζει. Το κακό είναι ότι το βαρόμετρο δεν δείχνει αιθρία. Και πολύ φοβώμαστε, ότι οι ημέρες της εύκολης ανειλικρίνειας είναι μετρημένες.
Νίκη μεγάλη, κυριολεκτικά σωτήρια για το Έθνος θα είναι, εάν εμείς πρώτοι διώξωμε την ανειλικρίνεια πριν την γκρεμίσουν σε «πτώσιν μεγάλην», τα ξεσπάσματα των καιρών. Γιατί το γκρέμισμα που θα κάνωμε εμείς, καθαρίζοντες την ατομική και κοινωνική μας ζωή, είναι ζωή. Το γκρέμισμα που θα κάνουν οι καιροί, είναι θάνατος. Θάνατος όλων. Και των «έξυπνων». Ίσως-ίσως αυτών πρώτων!
Από την Σαλαμίνα έως την Πίνδο το Έθνος αυτό αγωνίζεται. Μήπως κάνει και τίποτε άλλο; Όλο μάχεται! Είμαστε οφειλέτες απέναντι στο αίμα που χύθηκε στους αγώνες αυτούς. Και πρέπει να κάνωμε το παν για την αξιοποίηση των Θυσιών, αξιοποίηση που θα ετοιμάσει και την νικηφόρα αντιμετώπιση των μεγάλων δοκιμασιών που έρχονται. Και η βασική προϋπόθεση, το ξεκίνημα για την αξιοποίηση αυτή είναι η ειλικρινής αντιμετώπιση και θαρραλέα, «αγωνιστική» άρα, ομολογία της πραγματικότητας, όπως, τουλάχιστον, την αντιλαμβανόμαστε.
Και το αγωνιστικό αυτό ξεκίνημα είναι έργο κάθε Έλληνα και κάθε Ελληνίδας. Η ωραιότερη έκφραση της Δημοκρατίας είναι ακριβώς η ευθύνη που φέρνει κάθε πολίτης, χωρίς καμμία απολύτως εξαίρεση, για να πάρει η ζωή του Έθνους τον δρόμο που πρέπει. Τον δρόμο που ξεκινάει από την ειλικρίνεια.
(Βλ. περισσότερα «Η Πίστη ως βίωμα», τόμος Β΄σελ. 63 επ., 172 επ. Εκδόσεις «Συζήτησις»).
Σχόλια Α. Χ. Φράγκου
Χρειάζεται, όπως είπε παραπάνω ο αείμνηστος καθηγητής Τσιριντάνης, πραγματικά μάχη για να επικρατήσει η ειλικρίνεια. Γιατί η σκοπιμότητα έχει πια καθιερωθεί και έχει μεγάλη δύναμη. Έπειτα είναι και το πολύ μεγάλο εμπόδιο της υποκρισίας που έχει πια θρονιαστεί στους χαρακτήρες των ανθρώπων και θέλει άμεσο χτύπημα και μάχη εναντίον της ως αιτία όλων των κακών.
Η μάχη, επομένως, για την εμπέδωση της ειλικρίνειας σε μάς και στους συνανθρώπους μας, είναι απολύτως αναγκαία και πρέπει να αρχίσει πρώτα από μας τους ίδιους. Να αρχίσωμε να μιλάμε όπως σκεπτόμαστε. Η ειλικρίνεια θέλει γενναιότητα. Και την δύναμη για την γενναιότητα αυτή τη δίνει η χριστιανική πίστη την οποία όμως δεν την χρησιμοποιούμε γιατί δίνεται… δωρεάν! Και εκείνοι που με τη δύναμη της πίστεως αυτής αγωνίσθηκαν και θυσιάσθηκαν για την ελευθερία μας, οραματίστηκαν μια Ελλάδα νέα με την ειλικρίνεια και την αλήθεια να βασιλεύει σε όλες τις εκδηλώσεις της ατομικής και κοινωνικής ζωής, ώστε κάθε Έλληνας, είτε νέος είτε ώριμος στην ηλικία, να είναι εργάτης πνευματικού πολιτισμού.
Αυτά δεν είναι χίμαιρα. Στη χίμαιρα οδηγεί η ανειλικρίνεια, η σκοπιμότητα και οι εγωϊσμοί. Ο άνθρωπος, όμως, ως πνευματική προσωπικότητα που είναι, έχει προορισμό ανώτερο. Και γι΄αυτόν τον προορισμό ο σωστός δρόμος είναι με την πίστη, με την ειλικρίνεια και με την αλήθεια.
(Βλ. «Η πίστις ως βίωμα», τόμος Β΄σελ. 163 επ. Εκδόσεις «Συζήτησις»).
ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ: Ο Αλέξανδρος Ν. Τσιριντάνης γεννήθηκε στην Ιεράπετρα της Κρήτης το 1903 και πέθανε στην Αθήνα το 1977. 
