(Του αείμν. διαπρεπούς Καθηγ. της Νομικής του Παν/μίου Αθηνών Α.Ν. Τσιριντάνη)
Παρουσίαση από Α.Χ. Φράγκο
Η επέτειος της 29ης Μαΐου 1453 καθορίζει το παρόν θέμα μας. Το θέμα αυτό δεν μπορεί να είναι άλλο από την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Τούρκους και από την τραγική μεν αλλά πολύ μεγαλειώδη φυσιογνωμία του τελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα, του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου.
Είναι αλήθεια ότι ποτέ το Έθνος δεν ξέχασε τον μαρμαρωμένο βασιλιά. Αλλά πρέπει το Έθνος και προ παντός πρέπει η σημερινή νέα γενιά, να τον προσέξει και ως πνευματικό αγωνιστή. Διότι, ως πνευματικός αγωνιστής ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος υπήρξε νικητής. Υπήρξε θριαμβευτής. Βέβαια, δεν κατόρθωσε να μη γίνει η Άλωση, το πάρσιμο της Πόλης από τους Τούρκους.
Ούτε ήταν δυνατό άλλωστε να ματαιώσει ο ρ ι σ τ ι κ ά την Άλωση και αν υποθέσουμε ότι ήταν δυνατό να μη γίνει έστω και προσωρινά. Στο τέλος-τέλος χίλια εκατό χρόνια εκράτησε το Βυζάντιο, έ, δεν είναι και λίγα. Αλλά ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος κατόρθωσε με τον πνευματικό του οπλισμό, με το ψυχικό του μεγαλείο, με τον ηρωϊσμό του σε αγώνα αφάνταστης ανισότητας να νικήσει εκεί όπου τον αγώνα κρίνει όχι το κανόνι αλλά η ψυχή. Με τη νίκη αυτήν η πτώση της Κωνσταντινουπόλεως περιβλήθηκε με φωτοστέφανο. Η Άλωση έγινε θρύλος. Και ο θρύλος έγινε αναγέννηση που ωδήγησε τελικά στο 1821 και υπήρξε το κύριο πολεμικό υλικό της Επανάστασης του 1821. Και εμείς είμαστε σήμερα ελεύθεροι γιατί η Κωνσταντινούπολη έπεσε με τον θαυμαστό τρόπο που έπεσε, ώστε να κάνει άσβεστο τον πόθο της εθνικής μας αποκατάστασης, αλλά και την πίστη στην αποκατάσταση αυτή. Με την πίστη αυτή η άλωση της Κωνσταντινούπολης έγινε τραγούδι και σάλπισμα εγερτήριο.
Δυστυχής χαρακτηρίσθηκε από τους ιστορικούς, συγχρόνους του και μεταγενέστερους, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος. Και είναι αλήθεια ότι του ήρθαν όλα ανάποδα, προ πάντων από την καταστροφή της Βάρνας του 1444 οπότε εξουδετερώθηκε ο Ούγγρος ήρωας, ο Ουνυάδης, στον οποίον ο Κωνσταντίνος, ήδη ως δεσπότης στον Μωριά, είχε στηρίξει τις ελπίδες του. Η αλήθεια είναι όμως ότι ήταν όχι δυστυχής, αλλ΄αγωνιστής χωρίς ανάσα. Ήταν υποχρεωμένος να αγωνίζεται με όλους και κατάμονος. Επάλευε όχι μόνο με τους Τούρκους, αλλά και με τα αδέλφια του, τα κατά γράμμα αδέλφια του, τον Θωμά και τον Δημήτριο που ήταν φίλοι των Τούρκων και εχθροί του αδελφού τους. Είχε να παλέψει με του κόσμου τις μικρότητες και ελεεινότητες που δεν σταματούσαν ούτε όταν τα τείχη της Κωνσταντινουπόλεως γκρεμίζονταν από τα κανόνια του Ουρβανού. Οι εξήντα περίπου μέρες πολιορκίας της Κωνσταντινούπολης ήταν για τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο μέρες ή μάλλον μερόνυχτα μαρτυρίου. Αλλά ο Κωνσταντίνος είχε να παλέψει και εναντίον πειρασμών. Γιατί, πολύ μεγάλος πειρασμός ήταν, όταν, την παραμονή σχεδόν της Αλώσεως, ο Μωάμεθ ο Β΄του έκανε πολύ δελεαστικές προτάσεις συνθηκολόγησης και αυτός απάντησε με το «Μολών λαβέ» του Λεωνίδα και του έγραψε τα αντίστοιχα προς το «μολών λαβέ» αθάνατα λόγια: «Το δε την Πόλιν σοι δούναι ουκ εμόν εστιν ουδ΄άλλου των κατοικούντων εν αυτή. Κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών». Του προσφέρεται ακόμη η δυνατότητα να φύγει από την Κωνσταντινούπολη. Και μπορούσε να φύγει έστω και την τελευταία στιγμή από τη θάλασσα. Και προτιμά τον θάνατο τον οποίον βλέπει να έρχεται και τελικά τον βρίσκει τον θάνατο, πολεμώντας κυριολεκτικά κατάμονος με ολόγυρα Τούρκους, θάνατο ελληνικό, δηλαδή παλληκαρίσιο, λεβέντικο και θάνατο χριστιανικό, δηλαδή θάνατο που έχει μέσα του την καινούργια ζωή.
Αλλά ο Κωνσταντίνος, ο νικητής της μόνωσης, υπήρξε μοναδικός και στη δόξα του. Καταρρεύσεις κρατών και αυτοκρατοριών υπήρξαν πολλές στην ιστορία. Αλλά μαρμαρωμένος βασιλιάς υπήρξε ένας και μ ό ν ο ς. Και μια τέτοια άλωση, μια τέτοια καταστροφή που δημιουργεί τον μαρμαρωμένο βασιλιά είναι δόξα. Και αποτελεί αποστομωτική απάντηση στην κατηγορία, ότι το Βυζάντιο είχε τάχα σαπίσει. Όχι δεν πέφτουν έτσι οι σάπιοι! Από την άλωση ίσα-ίσα ξεπήδησε και η ανασύνδεση του Ελληνισμού με τον Χριστιανισμό που ήταν ένας από τους βαθείς πόθους του φιλοσοφημένου Κωνσταντίνου.
Χάρη στην ηρωϊκή προσωπικότητα του Κωνσταντίνου του Παλαιολόγου, το Βυζάντιο έκλεισε τη ζωή του με ένα λαμπρό ολοκαύτωμα, που εξάγνισε από πταίσματα του παρελθόντος και φωτίζει τον δρόμο του μέλλοντος.
Και τον δικό μας δρόμο. Το δρόμο των σημερινών Ελλήνων. Η 29η Μαΐου ζει μέσα μας και είναι παράγοντας ζωής και για μας τους σημερινούς Έλληνες. Και ιδιαίτερα της δικής σας ζωής, αγαπητοί Έλληνες νέοι. Και θα θυμηθείτε τι λέγαμε για το χθές και το σήμερα. Η 29η Μαΐου 1453 είναι χθές. Και εγώ ο ίδιος σας είπα και επανειλημμένα, ότι το χθές έσυρε ως εμάς και αίσχη. Αλλά το χθές μας φέρνει και την 29η Μαΐου. Και η 29η Μαΐου 1453 αρκεί για να ατενίζουμε προς το χθες με σεβασμό και για να παίρνουμε προσανατολισμό. Η 29η Μαΐου ανήκει στο αιώνιο. Και δεν μπορούμε να ζούμε και να βαδίζουμε με συνειδητή γνώση αν δεν ατενίζουμε στο αιώνιο. Δηλαδή, και στο ολοκαύτωμα της 29ης Μαΐου 1453.
Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος δεν υπήρξε μόνο πολεμιστής γενναίος, υπήρξε αγωνιστής π ι σ τ ό ς. Πιστός μέχρι θανάτου. Τον θαυμάζουμε ως πολεμιστή. Τον έχουμε ως υπόδειγμα για την αγωνιζόμενη πίστη. Ως αγωνιστή για τον αγώνα που ο καθένας από μας καλείται να κάνει σε τούτη την σημερινή εποχή μας, όπου το πνεύμα χρειάζεται αγωνιστές για να μη σβήσει από τον πλανήτη μας.
(Βλ. και «ΓΙΑ ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΝΙΑΤΑ», σελ. 81 επ. «Εκδόσεις Συζήτησις»)
