(Εισήγηση του αείμν. Καθηγ. του Παν/μίου Αθηνών Α.Ν. Τσιριντάνη)
Παρουσίαση από Αλ.Χ. Φράγκο
Μας δόθηκε ήδη η ευκαιρία να αναπτύξουμε πόσο απαραίτητη είναι η κοσμοθεωρία. Ειδικότερα, πόσο απαραίτητη είναι η χριστιανική πίστη για τον προσανατολισμό, για την πορεία του ανθρώπου στη ζωή, και μάλιστα την σύγχρονη ζωή. Καλά όμως όταν υπάρχει η κοσμοθεωρία, όταν υπάρχει η χριστιανική πίστη. Αλλά όταν δεν υπάρχει στον άνθρωπο η καθοδηγούσα πίστη, τι γίνεται τότε; Και η απάντηση είναι: όταν δεν υπάρχει η πίστη υπάρχει το ρεύμα της κοινωνίας. Το ρεύμα είναι εκείνο που μπαίνει στη θέση της πίστης. Όταν λοιπόν, στην πορεία της ζωής, τον άνθρωπο δεν τον οδηγεί η χριστιανική πίστη, τον οδηγεί το ρεύμα ή μάλλον τον κατευθύνει το ρεύμα. Τότε ο άνθρωπος παραδίδεται στο ρεύμα της εποχής του. Αυτό το ρεύμα θα πει: απλούστατα, κάνω και εγώ ό,τι κάνουν όλοι, ζω όπως ζουν όλοι, συμπεριφέρομαι όπως συμπεριφέρονται όλοι, ψυχαγωγούμαι όπως ψυχαγωγούνται όλοι, μου αρέσει εκείνο που αρέσει σ΄όλους, σκέπτομαι όπως σκέπτονται όλοι. Αυτό το «όπως όλοι» έχει και έννοια χρονική, όπως όλοι στην εποχή μας. Είμαι άνθρωπος της εποχής μου, λέει ο άνθρωπος της νοοτροπίας αυτής. Είμαι μοντέρνος άνθρωπος λέει και εννοεί: είμαι άβουλος άνθρωπος. Διότι, πλέον δεν εκλέγω εγώ το δρόμο μου. τον κόπο της εκλογής τον αφήνω στο ρεύμα. Αυτό, το να αφήσεις να σε κατευθύνει το ρεύμα όπου θέλει, αυτό έχει δυο μεγάλα πλεονεκτήματα. Είναι, πρώτον, πολύ βολικό. Δεν έχεις ανάγκη ούτε από εσωτερικές ανησυχίες, ούτε από φιλοσοφικές αναζητήσεις, ούτε από προβλήματα και δυσκολίες πίστεως. Αφήνεσαι, απλούστατα, να σε κατευθύνει το ρεύμα, όπως το ρεύμα του ποταμού σπρώχνει το κούτσουρο προς τη θάλασσα. Και δεύτερο πλεονέκτημα είναι η δύναμη. Διότι, με το να είσαι ο άνθρωπος της εποχής, είσαι με τη μεγάλη μάζα και επομένως, όπως υποτίθεται τουλάχιστον, με τη δύναμη.
Το ζήτημα είναι, ότι είναι πολύ αμφίβολο, το αν τα δυο αυτά πλεονεκτήματα είναι αληθινά και βγαίνουν σε καλό. Είναι πολύ αμφίβολο αν το βολικό είναι και ωφέλιμο, ή αν, αντίθετα, οδηγεί στη ζημιά ίσως δε και στην καταστροφή. Όταν ο γιατρός σου θέτει διάφορους περιορισμούς στη ζωή σου «μην κάνεις τούτο, μην κάνεις εκείνο» και αγωνίζεσαι να τηρήσεις τους περιορισμούς αυτούς, δεν είναι πιο βολικό να τους αγνοήσεις, απλούστατα, τους περιορισμούς αυτούς, να τους πετάξεις στο καλάθι των αχρήστων; Πιο βολικό είναι βέβαια. Σε τι όμως αποτέλεσμα οδηγεί, αυτό είναι το ζήτημα. Και δεύτερον, ως προς την δύναμη, έξυπνο βέβαια είναι να τραβάς το δρόμο σου πλευρίζοντας εκείνους που δίνουν κάθε φορά τον τόνο στην κοινωνική ζωή. Το ζήτημα όμως είναι ότι δεν είναι αλάθητη η εξυπνάδα σου. Μπορεί να ακουμπήσεις τη ζωή σου σε σάπιες σανίδες και αύριο να βρεθείς με τη ζωή σου χρεωκοπημένη, οπότε, μικρή παρηγοριά είναι ότι και οι άλλοι χρεωκόπησαν.
Αυτό το «με το ρεύμα της εποχής» δεν είναι, εννοείται, μόνο σύγχρονο σύνθημα. Κάθε εποχή είχε τα ρεύματά της. Αλλά η πείρα των αιώνων δεν είναι ενθαρρυντική για κείνους που θέλουν να παραδώσουν τον εαυτό τους στο ρεύμα.
Πρώτα-πρώτα η ηθική αυτού του τρόπου ζωής είναι βέβαια πολύ αμφισβητήσιμη. Όταν ρυθμιστή της ζωής σου βάλεις το ρεύμα, δεν έχεις ρυθμιστή τον ηθικό κανόνα, που επιβάλλει να κάνεις το ηθικό, έστω και μόνος. Όποιος λοιπόν παραδίδεται στο ρεύμα, με μόνο το ότι παραδίδεται στο ρεύμα φεύγει από την ηθική ως ρυθμιστή της ζωής του.
Πρέπει, λοιπόν, να πηγαίνουμε αντίθετα στο ρεύμα; Δεν λέω αυτό. Ούτε θα παρασυρόμαστε από το ρεύμα, ούτε αντίθετα με το ρεύμα θα πηγαίνουμε, αλλά, απλούστατα, δεν θα έχουμε το ρεύμα ως κριτήριο, ως οδηγό. Θα πορευόμαστε με οδηγό τη συνείδησή μας φωτισμένη από το κριτήριο του αιωνίου, περί του οποίου ήδη μιλήσαμε. Όταν αυτό που μου λέει η συνείδησή μου, είναι συγχρόνως και ρεύμα, τόσο το καλύτερο. Όταν όμως το ρεύμα είναι αντίθετο προς τη συνείδησή μου, θα πορευθώ κατ΄ανάγκην αντίθετα προς το ρεύμα έ σ τ ω κ α ι μ ό ν ο ς. Και, επομένως, ο άνθρωπος που βαδίζει σύμφωνα με τη συνείδησή του, δηλαδή ο άνθρωπος που έχει συνείδηση, δηλαδή ο άνθρωπος που έχει προσωπικότητα, πολλές φορές καλείται να πορευθεί αντίθετα προς το ρεύμα.
Αυτό όμως, το να πηγαίνει κανείς αντίθετα προς το ρεύμα, είναι ομολογουμένως πολύ δύσκολο πράγμα. Και χρειάζεται δύναμη ψυχής μεγάλη. Και τη δύναμη αυτήν μόνο η χριστιανική πίστη μπορεί να δώσει. Διότι η χριστιανική πίστη χρειάζεται όχι μόνο για την καθοδήγηση αλλά και για τη δύναμη. Όχι μόνο για να το θέλωμε, αλλά και για να το μπορούμε.
Αυτή λοιπόν η πορεία, η αντίθετη προς το ρεύμα, όταν πραγματικά επιβάλλεται να γίνει, αποτελεί την απόδειξη ότι ο άνθρωπος έχει πράγματι δική του προσωπικότητα. Όποιος για λόγους συνείδησης πηγαίνει αντίθετα με το ρεύμα, μόνο γι΄αυτό, έχει προσωπικότητα. Όποιος αντιθέτως, αφήνει να φέρεται από το ρεύμα, σηκώνει και το βάρος της απόδειξης ότι έχει δική του προσωπικότητα, δική του υπόσταση.
Η πορεία αυτή, όταν χρειασθεί να είναι αντίθετη με το ρεύμα, είναι πορεία αγώνα. Δηλαδή, πορεία ζωής. Και αξίζει να επιχειρήσει κανείς την πορεία αυτή διότι αξίζει να ζει κανείς. Εκτός του ότι υπάρχει και η πιθανότητα, ο καλός αυτός αγωνιστής, να δει το ρεύμα να αλλάζει πορεία, στρεφόμενο προς τα πνευματικά συνθήματα του αιωνίου, ο καλός αγωνιστής πρέπει να έχει υπ΄όψη του ότι ο αγώνας είναι ήδη νίκη. Επειδή ο αγώνας είναι ήδη ζωή. Και αν επιτρέπεται να θυμηθώ εκείνο του Καρτεσίου «cogito ergo sum», (σκέπτομαι άρα υπάρχω), μπορούμε και εμείς ανάλογα για το θέμα μας να πούμε: «αγωνίζομαι, άρα υπάρχω»!
(Βλέπε «Για τα ελληνικά νιάτα» σελ. 171 επ. «Εκδόσεις Συζήτησις»).
